Op 30 november 2023 vond ons Jubileumcongres “Tijd Verandert” plaats. Hiermee vierde Sioo haar 65-jarig bestaan! In Fort Voordorp (regio Utrecht) kwamen we met ruim driehonderd collega’s, docenten, deelnemers, relaties en vrienden bij elkaar om ons te verdiepen in de thema’s “tijd” en “verandering” in relatie tot onze vakgebieden en om het jubileum feestelijk te vieren. Het congres begon met een ronde van zes interactieve workshops. Hieronder volgt het verslag van workshop VI – Tucht van de tijd.
Zie voor het verslag van het gehele Jubileumcongres, inclusief het plenair inhoudelijke programma, de terugblik: Jubileumcongres ‘Tijd Verandert’ – Sioo65 (30/11/2023).
Workshop VI – Tucht van de tijd: Jorren Scherpenisse promoveerde op het thema “Tucht van de tijd, over het tijdigen van bestuur en beleid”. In zijn proefschrift verbindt hij diverse tijdsconcepten met vraagstukken die leven in het openbaar bestuur. Marguerithe de Man was aanwezig bij deze workshop en beschreef haar bevindingen.
In een aantal stappen werkten we in deze workshop toe naar begrip van een vijftal tijdsdimensies die we vervolgens op een case van een van de groepsgenoten aan tafel konden toepassen. Het bleek nog niet makkelijk om interventies of handelingsopties voor die case in kaart te brengen. Maar nu eerst de tijdsdimensies.
De formatie in 2017
De workshop begint met een actuele situatie. Jorren grijpt terug naar 2017. Herman Tjeenk Willink is formateur en de formatie zit vast. Hij doet de uitspraak: “Tijd is de minst belangrijke factor.” Vervolgens krijgen alle tafels daar een variant van toebedeeld; in gradaties van grootste vijand tot grootste vriend. Daar moeten we allerlei argumenten bij bedenken. Uit de oogstronde blijkt dat de argumenten van de redeneringen, van zowel vriend als vijand, eigenlijk niet eens zo ver uit elkaar liggen.
De les was, dat je in een situatie als dit, eigenlijk niet weet wat op tijd is, of wat de juiste snelheid (tempo) is. Maar dat het vooral gaat om timing; het juiste moment. Want een onderhandeling, een formatie, is niet één proces, maar een aantal rondes. En in latere rondes worden dingen mogelijk die eerder niet mogelijk waren. De vraag die voorligt is dus steeds: wat kan nu en wat kan later? Het gaat ook over tijdsverloop en daarin te vertragen om te versnellen. Maar het allerbelangrijkste is, volgens Jorren, dat je als informateur weet wanneer je moet stoppen. Pas toen er een nieuwe informateur kwam, kon er toenadering komen tussen twee partijen die, tot dan toe, tegenover elkaar stonden. Denk aan het beroemde etentje tussen Segers en Pechtold. Beiden hebben, in de formatie die nu loopt [december 2023, red.], het toneel verlaten, maar de dynamiek is niet anders dan toen!
Een woonwijk in een middelgrote gemeente
Van de formatie in 2017, duiken we een woonwijk in een middelgrote gemeente in. Een foto met lachende kinderen op een natuurlijk ogende speelplek vult de ruimte. Een speelplek waar een bewoonster voor naar de gemeente was gestapt, want zij wilde daar zelf wel de speeltoestellen vervangen. In de zaal maken we een rondje: wat zal het antwoord van de gemeente zijn geweest? Alle argumenten van veiligheid tot inkoopprocedures worden genoemd. Allemaal argumenten om het niét te doen. Maar toch, de wethouder moedigde de ambtenaren om al die contra-indicaties serieus te nemen en dan te kijken hoe het toch wél kon. Na verloop van tijd waren ze eruit: het kon! De mevrouw in kwestie bleek al lang en breed verhuisd. Oftewel: in een netwerk van actoren speelt intertijdelijkheid. Ze zijn allemaal bezig met hun eigen processen en cycli en die vallen lang niet altijd mooi samen.
Modernisering in de Gemeentelijke Basis Administratie
De volgende slide laat een grafiek zien in “kalendertijd” en balkjes met kosten. Het gaat hier om de ICT-modernisering van de Gemeentelijke Basis Administratie. Een ICT-project waar de programma-dashboards, na de start, langzaam maar zeker, steeds roder kleurden. Een goede reden om het project stop te zetten, te herijken, een andere naam te geven en met een nieuw budget weer verder te gaan. Totdat weer hetzelfde gaat gebeuren en uiteindelijk, na weer een doorlichting, de stekker eruit getrokken wordt. Niet op tijd én niet binnen budget. Jorren typeert deze werkwijze als vergeetachtigheid en veranderbaarheid. Een nieuwe start maakt het mogelijk om de eerdere fase te vergeten.
“Ruimte voor de rivieren”
Dat was een heel andere situatie dan het programma “Ruimte voor de rivieren”, dat zowel binnen tijd, als binnen budget, is opgeleverd. Dat succes is toe te schrijven aan drie elementen. Ten eerste omdat elk deelproject uit het programma verbonden werd met lokale, maatschappelijke doelen. Er werd dus niet alleen gewerkt aan wat voor de waterhuishouding in Nederland van belang is, maar ook aan een opgave van de plek zelf. Ten tweede: het programma werd gebudgetteerd in tijden van hoogconjunctuur. Toen waren materiaal en arbeid duur. En het werd uitgevoerd in tijden van laagconjunctuur, toen de prijzen van materiaal en arbeid laag waren. Soms is het geluk ook aan jouw kant en heb je soms de tijd mee. En tot slot: een slimme move van de programmamanager. Toen de einddatum naderde veranderde de manager het woord “einddatum” in de stukken in “eindperiode”. Hiermee creëerde de manager tijd voor een afrondende fase in plaats van een “cold turkey” afrondingsdatum.
De oplevering van het Sydney Opera House
Timing en termijnen doen ertoe. Ook in hoe we ons iets herinneren. Zo was de algemene afdronk, na de oplevering van het Sydney Opera House, er blijkbaar een van grote teleurstelling. Het had langer geduurd en het was boven budget. Maar het succes van deze “landmark”, die nu een grote maatschappelijke waarde vertegenwoordigd, heeft die teleurstelling naar de achtergrond verdrongen. Je kunt, bij wijze van spreken, Sydney immers niet meer bezoeken zonder een foto van het Opera House op Instagram te plaatsen. Dit kan overigens ook andersom gaan.
Van toepassing op de politiek
Terwijl Jorren de verschillende tijdwijzers aan de hand van casuïstiek introduceerde, liep, getriggerd door het eerste voorbeeld, in mijn achterhoofd, de huidige kabinetsformatie mee. Alle tijdwijzers die hij gebruikt, zijn ook daarop van toepassing. Denk aan de temporele divergentie: in een netwerk staat de klok nooit gelijk. Ook dat zien we nu. De VVD heeft met de achterban te dealen en Pieter Omtzigt ook. Uit de media weten we dat Omtzigt de tijdshorizon belangrijk vindt om in te brengen in de onderhandelingen, namelijk: welke vraagstukken kunnen opgepakt worden?
De tijd mee hebben, gelijktijdigheid. We weten het nu nog niet, maar op het (wereld)toneel gebeurt natuurlijk zo veel dat er best iets kan zijn wat de boel een zetje geeft. En terwijl wij nu toekijken naar het spel tussen de vier partijen die nu aan zet zijn, weten we natuurlijk dat de rest in de coulissen wacht om het juiste moment te kiezen, te benutten of te creëren om naar voren te stappen en het spel in de arena te veranderen.
Met dank aan Jorren
Jorrens tijdsdimensies en zijn cases zijn afkomstig uit zijn proefschrift “Tucht van de tijd”. Een proefschrift waar we dankbaar gebruik van hebben gemaakt bij het maken van het Sioo-boek in wording “Tijdmeesterschap. Een handreiking voor veranderaars.”. Gevoel en taal hebben voor tijdsdimensies is één, weten hoe je ermee kunt spelen en hoe je ze kunt gebruiken, is nog iets héél anders.
Lees ook de andere verslagen:
Workshop I – Spelen met tijd: Joris Brenninkmeijer schreef over zijn zoektocht naar hoe de tijd betekenis heeft in coaching. In september 2023 verscheen zijn boek “De tijdgids. De wezenlijke rol van tijd in coachende gesprekken”. Annet Weitering was aanwezig bij deze workshop en beschreef haar bevindingen.
Workshop II – Film en tijd: Robbert Braak werkt al vele jaren met film in zijn werk als creatief denker, trainer en coach op het terrein van leiderschap. Hoe krijgt de veranderende tijd vorm in film en hoe is dat een metafoor voor ons (professionele) gebruik van tijd om invloed te hebben. De deelnemers hebben de impact van film ervaren om tijd en de invloed daarop te beschouwen. Martijn van den Berg was aanwezig bij deze workshop en beschreef zijn bevindingen.
Workshop III – Tijdontwerp: De deelnemers aan de workshop van Daniël van Duijn hebben over tijdontwerp geleerd om dertien soorten tijd te herkennen: van krultijd en eeuwigheid tot temporele ordes en tijdvakken. De kunst is om ze te herkennen en vorm te geven. Wilfred Verweij was aanwezig bij deze workshop en beschreef zijn bevindingen
Workshop IV – De tijd ont-managen: Robert van Putten hield zijn lectorale rede over “Een kwestie van tijd. Bezieling en professionaliteit in een verontruste wereld”. Roberts lectoraat onderzoekt hoe religie, filosofie en kunst bijdragen aan het omgaan met professionele vraagstukken. Deze workshop gaf hij samen met Jan Willem Nuis (docent-onderzoeker bij de opleiding HRM van de CHE). Maaike Glimmerveen was aanwezig bij deze workshop en beschreef haar bevindingen.
Workshop V – Verhaaltijd: Martijn van Ooijen promoveerde op zijn onderzoek naar de rol van verhalen bij het creëren van urgentie. Verhalen, waarin het verleden, het heden en de toekomst door elkaar heen lopen. Herinneringen uit het verleden en waarnemingen over wat er nu speelt, beïnvloeden allebei de plannen die je vandaag voor de toekomst maakt. Judith Iking was aanwezig bij deze workshop en beschreef haar bevindingen.
Zie voor het verslag van het gehele Jubileumcongres, inclusief het plenair inhoudelijke programma, de terugblik: Jubileumcongres ‘Tijd Verandert’ – Sioo65 (30/11/2023)
Nieuw Sioo-boek: Tijdmeesterschap, een handreiking voor veranderaars
Het eerste exemplaar van het nieuwste Sioo-boek “Tijdmeesterschap, een handreiking voor veranderaars” is eind april 2024 overhandigd aan Jaap van ’t Hek. Lees hier meer over het boek, de auteurs, de overhandiging van het eerste exemplaar en waar je het boek kunt bestellen!
Op 30 november 2023 vond ons Jubileumcongres “Tijd Verandert” plaats. Hiermee vierde Sioo haar 65-jarig bestaan! In Fort Voordorp (regio Utrecht) kwamen we met ruim driehonderd collega’s, docenten, deelnemers, relaties en vrienden bij elkaar om ons te verdiepen in de thema’s “tijd” en “verandering” in relatie tot onze vakgebieden en om het jubileum feestelijk te vieren. Het congres begon met een ronde van zes interactieve workshops. Hieronder volgt het verslag van workshop VI – Tucht van de tijd.
Zie voor het verslag van het gehele Jubileumcongres, inclusief het plenair inhoudelijke programma, de terugblik: Jubileumcongres ‘Tijd Verandert’ – Sioo65 (30/11/2023).
Workshop VI – Tucht van de tijd: Jorren Scherpenisse promoveerde op het thema “Tucht van de tijd, over het tijdigen van bestuur en beleid”. In zijn proefschrift verbindt hij diverse tijdsconcepten met vraagstukken die leven in het openbaar bestuur. Marguerithe de Man was aanwezig bij deze workshop en beschreef haar bevindingen.
In een aantal stappen werkten we in deze workshop toe naar begrip van een vijftal tijdsdimensies die we vervolgens op een case van een van de groepsgenoten aan tafel konden toepassen. Het bleek nog niet makkelijk om interventies of handelingsopties voor die case in kaart te brengen. Maar nu eerst de tijdsdimensies.
De formatie in 2017
De workshop begint met een actuele situatie. Jorren grijpt terug naar 2017. Herman Tjeenk Willink is formateur en de formatie zit vast. Hij doet de uitspraak: “Tijd is de minst belangrijke factor.” Vervolgens krijgen alle tafels daar een variant van toebedeeld; in gradaties van grootste vijand tot grootste vriend. Daar moeten we allerlei argumenten bij bedenken. Uit de oogstronde blijkt dat de argumenten van de redeneringen, van zowel vriend als vijand, eigenlijk niet eens zo ver uit elkaar liggen.
De les was, dat je in een situatie als dit, eigenlijk niet weet wat op tijd is, of wat de juiste snelheid (tempo) is. Maar dat het vooral gaat om timing; het juiste moment. Want een onderhandeling, een formatie, is niet één proces, maar een aantal rondes. En in latere rondes worden dingen mogelijk die eerder niet mogelijk waren. De vraag die voorligt is dus steeds: wat kan nu en wat kan later? Het gaat ook over tijdsverloop en daarin te vertragen om te versnellen. Maar het allerbelangrijkste is, volgens Jorren, dat je als informateur weet wanneer je moet stoppen. Pas toen er een nieuwe informateur kwam, kon er toenadering komen tussen twee partijen die, tot dan toe, tegenover elkaar stonden. Denk aan het beroemde etentje tussen Segers en Pechtold. Beiden hebben, in de formatie die nu loopt [december 2023, red.], het toneel verlaten, maar de dynamiek is niet anders dan toen!
Een woonwijk in een middelgrote gemeente
Van de formatie in 2017, duiken we een woonwijk in een middelgrote gemeente in. Een foto met lachende kinderen op een natuurlijk ogende speelplek vult de ruimte. Een speelplek waar een bewoonster voor naar de gemeente was gestapt, want zij wilde daar zelf wel de speeltoestellen vervangen. In de zaal maken we een rondje: wat zal het antwoord van de gemeente zijn geweest? Alle argumenten van veiligheid tot inkoopprocedures worden genoemd. Allemaal argumenten om het niét te doen. Maar toch, de wethouder moedigde de ambtenaren om al die contra-indicaties serieus te nemen en dan te kijken hoe het toch wél kon. Na verloop van tijd waren ze eruit: het kon! De mevrouw in kwestie bleek al lang en breed verhuisd. Oftewel: in een netwerk van actoren speelt intertijdelijkheid. Ze zijn allemaal bezig met hun eigen processen en cycli en die vallen lang niet altijd mooi samen.
Modernisering in de Gemeentelijke Basis Administratie
De volgende slide laat een grafiek zien in “kalendertijd” en balkjes met kosten. Het gaat hier om de ICT-modernisering van de Gemeentelijke Basis Administratie. Een ICT-project waar de programma-dashboards, na de start, langzaam maar zeker, steeds roder kleurden. Een goede reden om het project stop te zetten, te herijken, een andere naam te geven en met een nieuw budget weer verder te gaan. Totdat weer hetzelfde gaat gebeuren en uiteindelijk, na weer een doorlichting, de stekker eruit getrokken wordt. Niet op tijd én niet binnen budget. Jorren typeert deze werkwijze als vergeetachtigheid en veranderbaarheid. Een nieuwe start maakt het mogelijk om de eerdere fase te vergeten.
“Ruimte voor de rivieren”
Dat was een heel andere situatie dan het programma “Ruimte voor de rivieren”, dat zowel binnen tijd, als binnen budget, is opgeleverd. Dat succes is toe te schrijven aan drie elementen. Ten eerste omdat elk deelproject uit het programma verbonden werd met lokale, maatschappelijke doelen. Er werd dus niet alleen gewerkt aan wat voor de waterhuishouding in Nederland van belang is, maar ook aan een opgave van de plek zelf. Ten tweede: het programma werd gebudgetteerd in tijden van hoogconjunctuur. Toen waren materiaal en arbeid duur. En het werd uitgevoerd in tijden van laagconjunctuur, toen de prijzen van materiaal en arbeid laag waren. Soms is het geluk ook aan jouw kant en heb je soms de tijd mee. En tot slot: een slimme move van de programmamanager. Toen de einddatum naderde veranderde de manager het woord “einddatum” in de stukken in “eindperiode”. Hiermee creëerde de manager tijd voor een afrondende fase in plaats van een “cold turkey” afrondingsdatum.
De oplevering van het Sydney Opera House
Timing en termijnen doen ertoe. Ook in hoe we ons iets herinneren. Zo was de algemene afdronk, na de oplevering van het Sydney Opera House, er blijkbaar een van grote teleurstelling. Het had langer geduurd en het was boven budget. Maar het succes van deze “landmark”, die nu een grote maatschappelijke waarde vertegenwoordigd, heeft die teleurstelling naar de achtergrond verdrongen. Je kunt, bij wijze van spreken, Sydney immers niet meer bezoeken zonder een foto van het Opera House op Instagram te plaatsen. Dit kan overigens ook andersom gaan.
Van toepassing op de politiek
Terwijl Jorren de verschillende tijdwijzers aan de hand van casuïstiek introduceerde, liep, getriggerd door het eerste voorbeeld, in mijn achterhoofd, de huidige kabinetsformatie mee. Alle tijdwijzers die hij gebruikt, zijn ook daarop van toepassing. Denk aan de temporele divergentie: in een netwerk staat de klok nooit gelijk. Ook dat zien we nu. De VVD heeft met de achterban te dealen en Pieter Omtzigt ook. Uit de media weten we dat Omtzigt de tijdshorizon belangrijk vindt om in te brengen in de onderhandelingen, namelijk: welke vraagstukken kunnen opgepakt worden?
De tijd mee hebben, gelijktijdigheid. We weten het nu nog niet, maar op het (wereld)toneel gebeurt natuurlijk zo veel dat er best iets kan zijn wat de boel een zetje geeft. En terwijl wij nu toekijken naar het spel tussen de vier partijen die nu aan zet zijn, weten we natuurlijk dat de rest in de coulissen wacht om het juiste moment te kiezen, te benutten of te creëren om naar voren te stappen en het spel in de arena te veranderen.
Met dank aan Jorren
Jorrens tijdsdimensies en zijn cases zijn afkomstig uit zijn proefschrift “Tucht van de tijd”. Een proefschrift waar we dankbaar gebruik van hebben gemaakt bij het maken van het Sioo-boek in wording “Tijdmeesterschap. Een handreiking voor veranderaars.”. Gevoel en taal hebben voor tijdsdimensies is één, weten hoe je ermee kunt spelen en hoe je ze kunt gebruiken, is nog iets héél anders.
Lees ook de andere verslagen:
Workshop I – Spelen met tijd: Joris Brenninkmeijer schreef over zijn zoektocht naar hoe de tijd betekenis heeft in coaching. In september 2023 verscheen zijn boek “De tijdgids. De wezenlijke rol van tijd in coachende gesprekken”. Annet Weitering was aanwezig bij deze workshop en beschreef haar bevindingen.
Workshop II – Film en tijd: Robbert Braak werkt al vele jaren met film in zijn werk als creatief denker, trainer en coach op het terrein van leiderschap. Hoe krijgt de veranderende tijd vorm in film en hoe is dat een metafoor voor ons (professionele) gebruik van tijd om invloed te hebben. De deelnemers hebben de impact van film ervaren om tijd en de invloed daarop te beschouwen. Martijn van den Berg was aanwezig bij deze workshop en beschreef zijn bevindingen.
Workshop III – Tijdontwerp: De deelnemers aan de workshop van Daniël van Duijn hebben over tijdontwerp geleerd om dertien soorten tijd te herkennen: van krultijd en eeuwigheid tot temporele ordes en tijdvakken. De kunst is om ze te herkennen en vorm te geven. Wilfred Verweij was aanwezig bij deze workshop en beschreef zijn bevindingen
Workshop IV – De tijd ont-managen: Robert van Putten hield zijn lectorale rede over “Een kwestie van tijd. Bezieling en professionaliteit in een verontruste wereld”. Roberts lectoraat onderzoekt hoe religie, filosofie en kunst bijdragen aan het omgaan met professionele vraagstukken. Deze workshop gaf hij samen met Jan Willem Nuis (docent-onderzoeker bij de opleiding HRM van de CHE). Maaike Glimmerveen was aanwezig bij deze workshop en beschreef haar bevindingen.
Workshop V – Verhaaltijd: Martijn van Ooijen promoveerde op zijn onderzoek naar de rol van verhalen bij het creëren van urgentie. Verhalen, waarin het verleden, het heden en de toekomst door elkaar heen lopen. Herinneringen uit het verleden en waarnemingen over wat er nu speelt, beïnvloeden allebei de plannen die je vandaag voor de toekomst maakt. Judith Iking was aanwezig bij deze workshop en beschreef haar bevindingen.
Zie voor het verslag van het gehele Jubileumcongres, inclusief het plenair inhoudelijke programma, de terugblik: Jubileumcongres ‘Tijd Verandert’ – Sioo65 (30/11/2023)
Nieuw Sioo-boek: Tijdmeesterschap, een handreiking voor veranderaars
Het eerste exemplaar van het nieuwste Sioo-boek “Tijdmeesterschap, een handreiking voor veranderaars” is eind april 2024 overhandigd aan Jaap van ’t Hek. Lees hier meer over het boek, de auteurs, de overhandiging van het eerste exemplaar en waar je het boek kunt bestellen!