Sandra Kensen, programmamanager van de leergang Lokaal Leiderschap, heeft meegewerkt aan hoofdstuk 8 uit het boek “Sociale constructie; Een uitnodiging tot het co-creëren van onze toekomst1”. Hoofdstuk 8 gaat over organisatieontwikkeling en bestuur. Deze onderwerpen worden benaderd met een radicale procestheorie, en dit geldt ook voor de andere onderwerpen die in het boek worden besproken, zoals onderwijs, onderzoek en gezondheidszorg. Sandra denkt dat het een belangrijk boek is voor professionals in organisaties en in het bijzonder voor hen die zich als leider opstellen. Dit blog is als een voorproefje.
Niet vergeten: één begrip kan meerdere betekenissen hebben
Na een halve dag met gemeenteambtenaren te hebben gewerkt aan burgerparticipatie, bezocht ik de Kunsthal Rotterdam2. Terwijl ik door de zalen liep met ruim 70 werken waarin de kleur blauw centraal staat, realiseerde ik mij dat het geheel prachtig verbeeldt hoe één begrip – blauw – verschillende betekenissen kan hebben. Ik ervoer ook een kleine schok, want in hoeverre blijf ik de bewuste gemeenteambtenaren voldoende vragen naar hún betekenis van burgerparticipatie? Hoe vaak doe ik alsof mijn betekenis de juiste is?
“Waarderend vernieuwen”
In de buurt van Rotterdam help ik een gemeente om burgerparticipatie verder te ontwikkelen. De raad van deze gemeente stelde in mei 2023 een visie vast en het is mijn taak om de ambtelijke organisatie, het college, de raad en de samenleving meer in de modus van “samen besturen” te krijgen. Net als in de leergang “Lokaal leiderschap3” werk ik daarbij, onder andere, met “waarderend vernieuwen” als perspectief op verandering. Ik begin dus steeds met het waarderen van die momenten in burgerparticipatieprocessen die al laten zien waar wij in de desbetreffende gemeente naar streven. Dan gaat het er bijvoorbeeld om dat er al vanaf het prille begin van een project of programma, kennis en ervaringen uitgewisseld worden tussen de gemeente en de samenleving. Zulke goede voorbeelden probeer ik vaker toe te laten passen. Ook op een abstract onderwerp als de omgevingsvisie. Van de omgevingsvisie wordt al snel gezegd dat het te moeilijk is voor inwoners om over mee te praten; zij zouden niet 20 à 25 jaar vooruit kunnen kijken. De ervaring leert dan dat deze aanname niet klopt.
Ook ik stap soms in de valkuil
Meestal heb ik het geduld om met elkaar te experimenteren, nieuwe ervaringen op te doen en samen te leren. Maar soms, zo moet ik toch toegeven, verval ook ik in het type leiderschap dat de inhoud boven de relatie zet. Dan stap ik soms ook in de valkuil om het, een ieder bekende, mechanisme “overtuigen” in te zetten. En dat terwijl Sioo-docent Jan den Hollander ieder jaar in de leergang Lokaal leiderschap herinnert aan het feit dat overtuigen weliswaar de meest gebruikte strategie is. Maar ook dat deze het minst effectief is. Je kunt veel beter de goede vragen stellen, zoals: wat betekent dit voor jou? En dan de kring rond, want de verschillen in betekenis mogen er zijn.
Het zijn juist de verschillen waardoor er een spanning ontstaat. En deze spanning kan creativiteit stimuleren. De voorwaarde is wel dat het proces relationeel wordt begeleid, anders is de kans groot dat er een discussie ontstaat over de juiste definitie van een term. Dit wordt dan een machtsspel. Bovendien, de juiste definitie bestaat helemaal niet. Taal moet altijd uitgelegd worden en daarmee verschuift de betekenis al. Een groep kan wel samen afspreken wat zij tijdelijk en ongeveer onder een term verstaan of wat het in ieder geval niet betekent. Zelfs dan blijft er nog veel ruimte over voor wat de term wél betekent. In de gemeente waar ik meedoe aan het verder ontwikkelen van burgerparticipatie hebben wij afgesproken dat burgerparticipatie in ieder geval níet betekent: eerst alles uitdenken op het gemeentehuis en vervolgens een voorstel doen aan inwoners en organisaties.
Relationeel leiding geven
Betekenis wordt gegeven in interactie. Wie leiding geeft, zet daarom beter de relatie voorop, want de resultaten zijn afhankelijk van de kwaliteit van de onderlinge relaties en interacties. Dit relationeel leidinggeven gaat in de kern om het uitnodigen van mensen om mee te doen: wie wil, kan een bijdrage leveren en wordt daarbij gezien en gehoord. Als iedereen die wil, kan meedoen, hoeft niemand te vechten, vluchten of te bevriezen. Meedoen veronderstelt dat deelnemers uit zijn op contact: zij staan open voor de inbreng van anderen en willen elkaar oprecht goed begrijpen. De wil om te verkennen is aanwezig en de algemene instelling is “Ik ben in jou geïnteresseerd” in plaats van “Ik heb iets van jou nodig” of “Ik wil jou tot iets bewegen ”.
Voor de ander is het fijn wanneer interesse wordt getoond door middel van een vraag die open is: ieder antwoord is mogelijk en bovendien goed. De boodschap van een open vraag is: “Ik ga er vanuit dat jij zelf kunt nadenken en iets van belang hebt bij te dragen”. Het is fijn om zo te worden benaderd. Het verhoogt het gevoel van binding en betrokkenheid. Zo ontstaat er een sfeer waarin deelnemers met elkaar mogelijkheden willen verkennen voor actie.
Het kan altijd anders
Een sfeer van verkennen en verlangen creëren, vergt relationeel leiderschap en dit vergt geduld en zelfrelativeringsvermogen. Want sturen op inhoud, in plaats van bijsturen op proces, lijkt sneller te gaan en je zin krijgen, voelt soms gewoon lekker. Daarom is de confrontatie met kunst voor mij noodzakelijk. Als kunst mij iets laat zien dan is het wel dat het altijd anders kan. Hetzelfde doet het net uitgekomen boek Sociale Constructie; Een uitnodiging tot het co-creëren van onze toekomst. Een aanrader voor iedereen die zich als leider opstelt.
- Sociale constructie; Een uitnodiging tot het co-creëren van onze toekomst. 2025. Auteur Loek Schoenmakers en Diana Baas (redactie). Uitgeverij Van Gorcum BV. Het boek is een bewerking van An invitation to Social Construction van Ken Gergen, Sage Publishers. Hoofdstuk 8, Co-creatie in organisatie en bestuur, is vertaald en bewerkt door Sandra Kensen en Joost van Andel. ↩︎
- Tentoonstelling ‘Blue Zone’ ↩︎
- Lokaal Leiderschap, leergang van Sioo www.sioo.nl/lokaal-leiderschap ↩︎
Sandra Kensen, programmamanager van de leergang Lokaal Leiderschap, heeft meegewerkt aan hoofdstuk 8 uit het boek “Sociale constructie; Een uitnodiging tot het co-creëren van onze toekomst1”. Hoofdstuk 8 gaat over organisatieontwikkeling en bestuur. Deze onderwerpen worden benaderd met een radicale procestheorie, en dit geldt ook voor de andere onderwerpen die in het boek worden besproken, zoals onderwijs, onderzoek en gezondheidszorg. Sandra denkt dat het een belangrijk boek is voor professionals in organisaties en in het bijzonder voor hen die zich als leider opstellen. Dit blog is als een voorproefje.
Niet vergeten: één begrip kan meerdere betekenissen hebben
Na een halve dag met gemeenteambtenaren te hebben gewerkt aan burgerparticipatie, bezocht ik de Kunsthal Rotterdam2. Terwijl ik door de zalen liep met ruim 70 werken waarin de kleur blauw centraal staat, realiseerde ik mij dat het geheel prachtig verbeeldt hoe één begrip – blauw – verschillende betekenissen kan hebben. Ik ervoer ook een kleine schok, want in hoeverre blijf ik de bewuste gemeenteambtenaren voldoende vragen naar hún betekenis van burgerparticipatie? Hoe vaak doe ik alsof mijn betekenis de juiste is?
“Waarderend vernieuwen”
In de buurt van Rotterdam help ik een gemeente om burgerparticipatie verder te ontwikkelen. De raad van deze gemeente stelde in mei 2023 een visie vast en het is mijn taak om de ambtelijke organisatie, het college, de raad en de samenleving meer in de modus van “samen besturen” te krijgen. Net als in de leergang “Lokaal leiderschap3” werk ik daarbij, onder andere, met “waarderend vernieuwen” als perspectief op verandering. Ik begin dus steeds met het waarderen van die momenten in burgerparticipatieprocessen die al laten zien waar wij in de desbetreffende gemeente naar streven. Dan gaat het er bijvoorbeeld om dat er al vanaf het prille begin van een project of programma, kennis en ervaringen uitgewisseld worden tussen de gemeente en de samenleving. Zulke goede voorbeelden probeer ik vaker toe te laten passen. Ook op een abstract onderwerp als de omgevingsvisie. Van de omgevingsvisie wordt al snel gezegd dat het te moeilijk is voor inwoners om over mee te praten; zij zouden niet 20 à 25 jaar vooruit kunnen kijken. De ervaring leert dan dat deze aanname niet klopt.
Ook ik stap soms in de valkuil
Meestal heb ik het geduld om met elkaar te experimenteren, nieuwe ervaringen op te doen en samen te leren. Maar soms, zo moet ik toch toegeven, verval ook ik in het type leiderschap dat de inhoud boven de relatie zet. Dan stap ik soms ook in de valkuil om het, een ieder bekende, mechanisme “overtuigen” in te zetten. En dat terwijl Sioo-docent Jan den Hollander ieder jaar in de leergang Lokaal leiderschap herinnert aan het feit dat overtuigen weliswaar de meest gebruikte strategie is. Maar ook dat deze het minst effectief is. Je kunt veel beter de goede vragen stellen, zoals: wat betekent dit voor jou? En dan de kring rond, want de verschillen in betekenis mogen er zijn.
Het zijn juist de verschillen waardoor er een spanning ontstaat. En deze spanning kan creativiteit stimuleren. De voorwaarde is wel dat het proces relationeel wordt begeleid, anders is de kans groot dat er een discussie ontstaat over de juiste definitie van een term. Dit wordt dan een machtsspel. Bovendien, de juiste definitie bestaat helemaal niet. Taal moet altijd uitgelegd worden en daarmee verschuift de betekenis al. Een groep kan wel samen afspreken wat zij tijdelijk en ongeveer onder een term verstaan of wat het in ieder geval niet betekent. Zelfs dan blijft er nog veel ruimte over voor wat de term wél betekent. In de gemeente waar ik meedoe aan het verder ontwikkelen van burgerparticipatie hebben wij afgesproken dat burgerparticipatie in ieder geval níet betekent: eerst alles uitdenken op het gemeentehuis en vervolgens een voorstel doen aan inwoners en organisaties.
Relationeel leiding geven
Betekenis wordt gegeven in interactie. Wie leiding geeft, zet daarom beter de relatie voorop, want de resultaten zijn afhankelijk van de kwaliteit van de onderlinge relaties en interacties. Dit relationeel leidinggeven gaat in de kern om het uitnodigen van mensen om mee te doen: wie wil, kan een bijdrage leveren en wordt daarbij gezien en gehoord. Als iedereen die wil, kan meedoen, hoeft niemand te vechten, vluchten of te bevriezen. Meedoen veronderstelt dat deelnemers uit zijn op contact: zij staan open voor de inbreng van anderen en willen elkaar oprecht goed begrijpen. De wil om te verkennen is aanwezig en de algemene instelling is “Ik ben in jou geïnteresseerd” in plaats van “Ik heb iets van jou nodig” of “Ik wil jou tot iets bewegen ”.
Voor de ander is het fijn wanneer interesse wordt getoond door middel van een vraag die open is: ieder antwoord is mogelijk en bovendien goed. De boodschap van een open vraag is: “Ik ga er vanuit dat jij zelf kunt nadenken en iets van belang hebt bij te dragen”. Het is fijn om zo te worden benaderd. Het verhoogt het gevoel van binding en betrokkenheid. Zo ontstaat er een sfeer waarin deelnemers met elkaar mogelijkheden willen verkennen voor actie.
Het kan altijd anders
Een sfeer van verkennen en verlangen creëren, vergt relationeel leiderschap en dit vergt geduld en zelfrelativeringsvermogen. Want sturen op inhoud, in plaats van bijsturen op proces, lijkt sneller te gaan en je zin krijgen, voelt soms gewoon lekker. Daarom is de confrontatie met kunst voor mij noodzakelijk. Als kunst mij iets laat zien dan is het wel dat het altijd anders kan. Hetzelfde doet het net uitgekomen boek Sociale Constructie; Een uitnodiging tot het co-creëren van onze toekomst. Een aanrader voor iedereen die zich als leider opstelt.
- Sociale constructie; Een uitnodiging tot het co-creëren van onze toekomst. 2025. Auteur Loek Schoenmakers en Diana Baas (redactie). Uitgeverij Van Gorcum BV. Het boek is een bewerking van An invitation to Social Construction van Ken Gergen, Sage Publishers. Hoofdstuk 8, Co-creatie in organisatie en bestuur, is vertaald en bewerkt door Sandra Kensen en Joost van Andel. ↩︎
- Tentoonstelling ‘Blue Zone’ ↩︎
- Lokaal Leiderschap, leergang van Sioo www.sioo.nl/lokaal-leiderschap ↩︎